Giai thoại về 'tứ đại phú hộ' Nam Kỳ TK20: Bí ẩn bá hộ Xường

mitdac1 mitdac1 @mitdac1

Giai thoại về 'tứ đại phú hộ' Nam Kỳ TK20: Bí ẩn bá hộ Xường

Trong tứ đại phú hộ thì điển tích Tam Xường, hay Lý Tường Quan có thông tin khá ít ỏi trong sử sách, những chuyện liên quan đến đại phú hộ này chủ yếu do con cháu truyền miệng.

03/05/2015 09:33 PM
457

Là người giàu thứ 3 ở đất Sài Gòn xưa chỉ sau Huyện Sỹ và Tổng đốc Phương, lẽ dĩ nhiên phú hộ Xường cũng chẳng phải là người đơn giản. Gia sản của ông nhiều đến mức mà dân gian cho rằng con cháu có tiêu xài tới vài đời sau cũng chẳng hết. Chuyện thật thì cho đến nay, con cháu họ Lý của phú hộ Xường vẫn luôn tự hào về ông là một người làm rạng danh dòng họ và nay, mộ phần của vợ chồng vị đại phú hộ này cũng yên vị ở một vị trí vô cùng đắc địa ngay giữa lòng Sài Gòn.

Ở Sài Gòn (nay là TPHCM), cộng đồng người Hoa rất đông, họ tập trung nhiều ở các khu vực xung quanh Chợ Lớn cũng như một số khu vực nội thành như quận 1, quận 3, quận 5 ngày nay. Phần đông những người gốc Hoa sinh sống bằng nghề buôn bán và những người thuộc họ Lý, là con cháu của đại phú hộ Lý Tường Quan đến nay vẫn còn duy trì được nếp cũ.

Dòng dõi ông bá hộ

Trong tứ đại phú hộ Sài Gòn, Huyện Sỹ và Tổng đốc Phương giàu có một phần nhờ sự ưu ái của các quan Tây. Bản thân họ cũng được tin tưởng và đảm nhiệm những chức vụ khá lớn trong chính quyền cai trị của Pháp tại Nam Kỳ. Lẽ dĩ nhiên, khi được làm quan thì sẽ có một số những đặc quyền mà không ai có thể có được như mua được ruộng đất rẻ, thậm chí là được cho không và cứ thế hai người giàu nhất, nhì Nam Kỳ phất lên một cách nhanh chóng. Rồi những đời con, đời cháu của họ khi được kế thừa những khối gia sản khổng lồ đó thì mỗi người dùng một kiểu, người thì biết nhân lên để thêm giàu, còn người tiêu xài hết sau bao năm tháng.

Nhưng với phú hộ Xường thì chuyện làm giàu của ông lại khác. Người này không cần làm quan, thậm chí là bỏ làm thông ngôn cho quan Tây để mà đi kinh doanh. Dĩ nhiên, sống ở cái thời bị đô hộ phải biết mua chuộc, phải biết luồn lách thì mới có thể sống được nhưng phú hộ Xường đã biết cách để làm sao quan Tây nghĩ rằng những công việc của ông làm là có lợi cho họ và rồi cứ thế ông phất lên một cách nhanh chóng.

   - Ảnh 1

Theo những gì lịch sử còn ghi lại, bá hộ Xường tên đầy đủ là Lý Tường Quan, tự Phước Trai, sinh năm 1842 và mất năm 1896. Ông được coi là một trong những doanh nhân gốc Hoa kiều nổi tiếng và thành công bậc nhất Sài Gòn từ trước đến nay.

Riêng về dòng họ Lý gốc Hoa tại Sài Gòn thì con người này cũng được liệt vào hàng kiệt xuất. Về nguồn gốc của bá hộ Xường cũng như dòng dõi nhân vật này xuất phát từ thời Trung Quốc xảy ra binh biến giữa nhà Minh và nhà Thanh. Khi đó, một số người trong dòng họ Lý vì mang tư tưởng diệt Thanh phục Minh nên đã bị đàn áp rất ghê gớm. Cũng có tài liệu ghi chép lại là do không muốn bị nhà Thanh mua chuộc nên một số người trong dòng họ Lý đã bỏ đi khỏi quê hương rồi phiêu dạt xuống tận khu vực Sài Gòn-Gia Định xưa và ở luôn đây tạo dựng cơ nghiệp. Bá hộ Xường là một trong những con cháu của dòng họ Lý và ông được xác định là có quê gốc ở vùng Minh Hương (Trung Quốc ngày nay).

Tại Sài Gòn, những người trong dòng họ Lý của bá hộ Xường làm đủ các nghề để sinh sống, cũng có người nên cơ, nên ngũ nhưng chỉ số ít là có chút ít tiếng tăm. Về nhân vật đứng thứ 3 trong tứ đại phú hộ Sài Gòn, bản thân người này cũng có xuất thân bình thường, gia đình hành nghề buôn bán tại một số khu vực xung quanh Chợ Lớn nên cũng có điều kiện tiếp xúc với những văn hoá đổi mới. Bá hộ Xường được đi học trường Tây nên rất thông thạo tiếng Pháp. Sau này, ông có thể nói, viết, phiên dịch lưu loát cả ba thứ tiếng Việt-Hoa-Pháp nên đã được quan Tây mời làm thông ngôn.

Bỏ làm quan thành lái buôn

Con đường làm giàu của bá hộ Xường bắt đầu một cách hết sức tình cờ. Ông là một thông quan được các quan Tây hết sức tin tưởng, nhưng bản thân con người này lại chẳng thích cái nghề lẽo đẽo chạy theo người khác như cái bóng rồi nói những thứ mà người ta nói ra. Làm thông ngôn một thời gian ngắn, bá hộ Xường xin nghỉ với lý do muốn giúp quan Tây “kiếm nhiều tiền hơn”.

Là một con người nhạy bén với thời cuộc, bá hộ Xường sau khi nghỉ làm thông ngôn đã ngay lập tức lao vào thị trường. Một mặt ông gom vốn khắp nơi để tạo dựng cơ nghiệp, mặt khác ông thiết lập chặt chẽ các mối quan hệ với quan Tây để tìm chỗ chống đỡ cho mình. Giữa cái thời khó khăn, thứ gì cũng thiếu thốn, bá hộ Xường đã quyết định đi buôn thực phẩm. Ông mua những thứ gì có sẵn, nhiều và rẻ sau đó cho tàu bè chuyên chở đi nơi khác để xuất khẩu, rồi lại mua những thứ mà ở Sài Gòn chẳng có hoặc rất hiếm về bán. Nói như cách hiện này, bá hộ Xường là một người làm về xuất nhập khẩu nhưng thời đó ông là một trong những thương gia đình đám bậc nhất.

Mặt hàng chủ yếu mà bá hộ Xường kinh doanh là thịt cá. Dĩ nhiên ở các vùng sông nước nhiều vô kể như miền Nam thì kinh doanh loại mặt hàng này là rất hợp. Bá hộ Xường mua cá với giá rất rẻ sau đó cho người chế biến rồi đưa lên tàu chở đi nơi khác bán. Chẳng ai ngờ, cái nghề buôn cá đó của bá hộ Xường lại giúp ông trở thành người giàu có khét tiếng ở Nam Kỳ. Có tiền từ việc buôn cá, bá hộ Xường đầu tư vào việc đi buôn bất động sản.

Thông qua một số quan Tây, bá hộ Xường đã mua được những mảnh đất rộng thênh thang tại Sài Gòn mà lại đều ở vị trí rất đẹp nằm trong nội đô. Theo điển tích kể lại thì khu Chợ Lớn ngày nay trước đây phân nửa là của bá hộ Xường, chưa kể một số khu vực ở quận Tân Bình, Bình Tân, Quận 4 ngày nay… Mua được đất, bá hộ Xường cho xây dựng nhà, biệt thự rồi bán lại cho những người có tiền. Cứ như vậy, ông mua rẻ bán đắt đủ thứ, từ những con cá vài cắc lẻ cho đến những ngôi biệt thự phải mua bằng một đống vàng.

Tiền của bá hộ Xường nhiều nhất có lẽ vào giai đoạn giữa thế kỷ 19 vì khi đó ông là doanh nhân nổi tiếng bậc nhất Sài Gòn. Hệ thống buôn bán của bá hộ Xường thâu tóm gần như toàn bộ các thị xã lớn nhất Nam Kỳ. Người ta ví von, cứ 10 người Nam Kỳ thì có tới 8 người là ăn, là mặc đồ của phú hộ Xường bán lại và dĩ nhiên chuyện giàu có của vị bá hộ này cũng chẳng có gì là lạ lẫm. Khu Chợ Lớn thì cho đến ngày nay vẫn là một trong những nơi buôn bán nhộn nhịp nhất Sài Gòn mà trước đây bá hộ Xường thâu tóm cả một nửa đủ thấy ông có tiềm lực kinh tế mạnh đến cỡ nào.

Cuộc đời của bá hộ Xường được người ta ví von là một sự đột phá táo bạo. Ông dám bỏ chức quan Tây quèn để đi kinh doanh đầy rủi ro, nhưng điều mà chẳng ai ngờ tới là ông có thể trở thành một trong những người giàu có nhất Sài Gòn xưa và cho đến nay một số công trình, di tích của bá hộ Xường vẫn còn án ngữ ở Sài Gòn.

(Còn tiếp)

Lam Linh

Hỏi đáp, bình luận, trả bài:
*địa chỉ email của bạn được bảo mật

Hot nhất
Top xink
Bộ sưu tập
Chợ xink
Thanh lý