1
Nauru là một quốc đảo nằm ở phía Nam Thái Bình Dương với diện tích 21 km2 và dân số 13.005 người. Nauru là quốc gia duy nhất trên thế giới không có thủ đô chính thức. Người Nauru sử dụng hai ngôn ngữ chính là tiếng Anh và tiếng bản địa (Nauru).
Nguồn thu duy nhất của Nauru là từ hoạt động xuất khẩu phân bón (khai thác từ phân của các loại gà và chim đã có từ hàng nghìn năm nay). Ngoại giao và quốc phòng của Nauru đều do Australia bảo hộ.
Cựu thuộc địa của Anh nằm cách Sydney 4.000 km này từng bị cả thế giới ghen tỵ vì sự giàu có nhất nhì thế giới, người dân dùng đôla làm giấy vệ sinh.
Đúng vậy, không hề có trò đùa nào ở đây, khi việc phát hiện ra lượng phân chim hóa thạch khổng lồ tích lũy trong hơn 1.000 năm đã thay đổi đất nước này mãi mãi. Phân chim là nguồn phân bón tuyệt vời và dẫn đến những nỗ lực khai thác triệt để, Ban đầu, "phế phẩm" nói trên được khai thác bởi người nước ngoài. Tiếp đó, sau khi giành độc lập năm 1968, chính cư dân của Nauru cũng tiến hành công việc trên.
Đến năm 1980, Nauru trở thành quốc gia giàu có nhất thế giới tính theo thu nhập bình quân đầu người. Một thành tựu đáng kinh ngạc đối với một hòn đào tí hon, hẻo lánh giữa biển khơi.
Hình ảnh khai thác phân chim hóa thạch.
Sống trong giàu sang, người dân đã từ bỏ lối sống truyền thống và chuyển sang tiêu thụ thực phẩm không lành mạnh, rượu bia và thuốc lá. Và chẳng bao lâu, một cuộc khủng hoảng sức khỏe đã ập xuống, để lại hậu quả nặng nề.
Tuổi thọ bình quân của người dân chỉ còn 50, trong khi tỉ lệ người mắc bệnh tiểu đường, các bệnh tim mạch và những bệnh mạn tính khác tăng vọt, tỉ lệ thuận với vòng bụng. Đến năm 2007, có tới 94,5% dân cư tại đây bị Tổ chức Y tế thế giới xác định thừa cân, trong đó có 71,7% bị béo phì. Ngôi “quán quân” về tỉ lệ dân béo phì được đảo quốc này giữ tới tới tận năm 2013, trước khi bị Mexico vượt qua.
Hiện nay, Nauru là quốc gia có tỉ lệ người nhiễm tiểu đường type 2 cao nhất thế giới, với 31% người trưởng thành mắc bệnh.
Tuy nhiên, những điều tồi tệ giờ mới bắt đầu, khi mà lượng photphat đang dần cạn kiệt khiến nguồn thu của chính phủ suy giảm nhanh chóng. Những mỏ lớn được khai thác giờ chỉ còn là lớp đất hoang mục ruỗng. Có tới 75% diện tích của Nauru được kết luận là không thể ở được. Dẫn đến vùng đất từng được coi là "hòn đảo thiên đường" nhờ thảm thực vật tuyệt đẹp và phong phú sẽ chẳng bao giờ có lại danh hiệu của nó một lần nữa.
Ảnh hưởng của việc khai khoáng là rất rõ ràng, do phốt phát được tạo thành bên trong các tháp san hô, bạn phải lấy phốt phát ra khỏi các tháp sân hô đó”, giáo sư John Connell, hiệu trưởng trường khoa học địa chất, đại học Sydney cho biết. “Do đó các khu vực bị khai thác sẽ bị đào sâu khoảng 3m và tạo ra một khu vực rất xấu về mặt mỹ quan và hoàn toàn không thể dùng cho các hoạt động khác”.
Việc khai thác phốt phát đã tàn phá cảnh quan thiên nhiên và đất đai.
Cư dân địa phương cũng không hề muốn điều này xảy ra với đất nước của họ. James Aingimea, 84 tuổi, người đứng đầu giáo hội ở Nauru phát biểu: "Tôi ước Nauru có thể như trước đây. Khi tôi là một cậu bé, nó vô cùng đẹp đẽ. Có những hàng cây, màu xanh bao phủ khắp nơi, tôi có thể uống nước dừa tươi và ăn các loại quả khác. Chứng kiến những gì xảy ra hôm nay, tôi thực sự muốn khóc".
Rất nhiều người dân bản xứ đã bỏ việc, lao vào các chuyến du lịch đắt tiền, mua những mẫu xe hơi thời thượng - kể cả Lamborghini: "Hiếm khi có ai đó nghĩ đến việc đầu tư. Những tờ đôla có khi còn được dùng làm giấy vệ sinh. Mỗi ngày đều là một ngày hội", một người dân khác nói với đài BBC.
Nhiều năm sau đó, quốc đảo này bước vào tình trạng phá sản. Chính phủ - những người đã thực hiện hàng loạt các vụ đầu tư kém cỏi đã phải vay nợ từ nước ngoài. "Rất nhiều tiền đã bị ném vào những dự án mà chẳng bao giờ thành công. Ví dụ như những tòa nhà ven biển ở Melbourne, khách sạn ở một vài quốc gia, nhà máy xử lý photphat ở Ấn Độ hay Philippines chẳng bao giờ cất cánh", giáo sư Connell tiết lộ. Và giờ đây, rất nhiều ngôi nhà bị bỏ hoang, những chiếc xe sang trở thành đống sắt vụn.
Trong nỗ lực cải thiện tình hình, năm 2001, Nauru ký thỏa thuận với Australia về một trung tâm giam giữ ở nước ngoài để đổi lấy viện trợ. Tính đến nay, số tiền mà nước này nhận được là 27,1 triệu USD. Tuy nhiên, mọi thứ vẫn còn rất bộn bề và tình trạng nghèo đói đang bao phủ cả đất nước. Vậy là, từ một quốc đảo thiên đường, Nauru nay trở thành vùng đất bị lãng quên với đầy những tàn tích của việc khai thác tài nguyên thiên nhiên quá mức.
Ngọc Anh (Tổng hợp)
